OTYŁOŚĆ DZIECI I MŁODZIEŻY

Otyłość jest chorobą cywilizacyjną XXI wieku i stanowi istotny problem społeczny w krajach wysoko rozwiniętych. Około 1,1 mld ludzi ma nadwagę w tym aż 312 mln cierpi na otyłość. Porównując występowanie nadmiernej masy ciała wśród dzieci i młodzieży na całym świecie stwierdza się jej największą częstość w Zjednoczonych Emiratach Arabskich (około 3-krotnie częściej w porównaniu z ogólnopopulacyjnymi danymi statystycznymi) oraz w USA i Kanadzie (około 30 – 33%).

W Europie problem z utrzymaniem prawidłowej masy ciała ma co piąte dziecko i aktualnie stwierdza się rocznie ok. 400 tys. nowych przypadków nadwagi lub otyłości. W Polsce rozpoznaje się nadmierną masę ciała u około 15% dzieci, a otyłość aż u 4% z nich i stale obserwuje się tendencje zwyżkową. Należy podkreślić, że problem nadwagi i otyłości dotyka coraz częściej młodszych osób, nawet dwuletnich dzieci.

Problem otyłości to nie tylko problem estetyczny. To problem przede wszystkim zdrowotny. Osoby otyłe trzy i półkrotnie częściej chorują na cukrzycę i choroby nowotworowe np. raka jelita grubego, nadciśnienie tętnicze, miażdżycę, która prowadzi do choroby niedokrwiennej serca – zawałów, czy udarów mózgu. Mówiąc wprost powikłania nie leczonej otyłości mogą mieć skutek śmiertelny. Nadmierna masa ciała obciąża stawy, kręgosłup powoduje wady postawy i jest przyczyną dolegliwości bólowych. Nie bez znaczenia jest zarówno u dzieci jak i osób dorosłych złe samopoczucie psychiczne, brak akceptacji siebie i przez otoczenie, prowadzące do izolacji od rówieśników, a nawet depresji. Osoby z nadwagą często są wycofane w aktywności szkolnej lub w pracy i przez to osiągają gorsze wyniki. Z naszych obserwacji wynika, że uzmysłowienie pacjentom zagrożeń wynikających z nadmiernej masy ciała jest istotnym i niezbędnym dopełnieniem w utrzymaniu motywacji do leczenia na dłuższy dystans czasu. Ze względu na złożoność problemów z jakimi boryka się pacjent z otyłością niezbędna jest kompleksowość działań leczniczych zespołu medycznego: lekarza, dietetyka i psychologa.

REGIONALNY PROGRAM ZWALCZANIA OTYŁOŚCI

Jako szpital, przez szereg lat, od 2006 roku uczestniczyliśmy w Programie Edukacyjno – Leczniczym na Rzecz Zmniejszenia Częstości Występowania Nadwagi i Otyłości u Dzieci i Młodzieży w Województwie Kujawsko – Pomorskim. Był to pierwszy tak duży i kompleksowo prowadzony program tego typu w naszym kraju.

Pacjenci mieli nieograniczony dostęp do specjalistycznego kompleksowego leczenia (lekarz chorób metabolicznych lub endokrynolog, dietetyk, psycholog). Na wstępie szkolono pielęgniarki szkolne, nauczycieli wychowania fizycznego, którzy później kierowali pacjentów do programu. Również rodzice bez skierowania mogli zgłosić swoje dzieci do programu.

Istotnym elementem pierwszej wizyty była edukacja dzieci i rodziców. Następnie przeprowadzono wstępne pomiary antropometryczne (masa ciała, wzrost, BMI, obwód pasa i bioder) i porady: lekarza, dietetyka, psychologa, które kontrolnie powtarzano przy kolejnych wizytach. U wszystkich chorych badano poziom glukozy, stężenie cholesterolu i jego frakcji. Pacjentów, u których wykryto nadciśnienie tętnicze, niedoczynność tarczycy, genetyczne zaburzenia lipidowe lub i inne powikłania kierowano do specjalistycznych poradni naszego szpitala. W wybranych przypadkach wykonywano badanie densytometryczne i oznaczano poziom leptyny.

Czas opieki nad pacjentem wynosił dwa lata, wizyty kontrolne uzależnione były od potrzeb chorego i etapu leczenia. Na początku odbywały się co miesiąc, później, kiedy pacjent już wszedł w etap zmniejszania masy ciała, co 3 miesiące. Taka forma leczenia była wysoce skuteczna. Rodzice i dzieci grupowo umawiani na wizyty (ok. 20 pacjentów) mieli czas by podzielić się między sobą własnymi doświadczeniami, dzieci chętnie ze sobą rywalizowały w odchudzaniu, co okazało się konsekwencji ważnym czynnikiem motywującym. Atmosfera spotkań, obserwacja skuteczności leczenia u innych pozytywnie wpływała również na otyłych rodziców, którzy zaczęli aktywnie uczestniczyć w odchudzaniu, osiągając korzystny efekt.

W leczeniu wzięło udział tysiące dzieci. Średni statystycznie ubytek masy ciała u pacjentów w ciągu miesiąca wynosił ok. 1,2 kg. 27% leczonych schudło uzyskując prawidłową masę ciała (obniżenie masy ciała w ciągu 2 lat o 15 – 35 kg). Około 10 % pacjentów nie schudło z powodu nieprzestrzegania zaleceń. Pozostałe osoby schudły w mniejszym stopniu lub przestały tyć, ale w związku z ich wzrostem BMI znacznie się obniżył.

Doświadczenia zdobyte w programie wykorzystujemy w codziennym leczeniu otyłości w Poradni Metabolicznej.

OTYŁOŚĆ – NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY

Dużym obciążeniem psychicznym dla dzieci i młodzieży w podjęciu decyzji o odchudzaniu i utrzymaniu motywacji do leczenia na wysokim poziomie jest otyłość ich rodziców. Obawiając się, że wynika ona u nich wyłącznie z dziedziczności często zarzucają odchudzanie i nie podejmują kolejnych prób. Jest to błędne myślenie. Najczęściej otyłość w rodzinie (około 75% przypadków) wynika z nieprawidłowych nawyków dietetycznych i braku aktywności fizycznej, a zaledwie 25% z „nieprawidłowych genów”. Jednak ta druga grupa pacjentów nie jest skazana na porażkę. Muszą oni rozpocząć leczenie jak najwcześniej, najlepiej przed okresem pokwitania. Korzystne wyniki leczenia otyłości przynoszą działania skierowane do całej rodziny. Zmiana zasad żywienia i aktywności fizycznej powinna dotyczyć wszystkich członków rodziny. Pierwsze pozytywne efekty wzmacniają u wszystkich motywację do dalszego leczenia.

NAJCZĘSTSZE BŁĘDY W ODCHUDZANIU

Analiza zachowań zdrowotnych pacjentów biorących udział w prowadzonym w naszym szpitalu programie wskazuje, że wszyscy odchudzają się dla poprawy własnego wyglądu. Niestety aż 96% z nich popełnia błędy dietetyczne ilościowe, jakościowe lub w zakresie nieprawidłowej techniki jedzenia.

Najczęściej spotykane błędy:

• Zła motywacja – skupienie się na estetyce wyglądu i oczekiwanie błyskawicznych efektów, co prowadzi do korzystania z niezdrowych diet i szybkiego porzucania procesu odchudzania, gdy efekty nie przychodzą zbyt szybko. Niższa jest również motywacja wśród osób, które są przekonane, że otyłość odziedziczyły w genach.
• Zła technika jedzenia – próby głodzenia się, brak regularności, jedzenie w późnych godzinach, jedzenie łapczywe. Tymczasem podczas odchudzania organizm należy przyzwyczajać do regularnego, spokojnego, zdrowego jedzenia. Zaleca się dzieciom i dorosłym spożywanie 5 posiłków dziennie: śniadań przed wyjściem z domu, drugiego śniadania w szkole, obiadu, podwieczorku oraz kolacji najpóźniej do godz. 18.00. Każdy posiłek powinien trwać przynajmniej 15 minut.
• Stosowanie przekąsek na bazie mąki – bułki należy zastąpić pieczywem gruboziarnistym, ciastka galaretkami owocowymi.
• Jedzenie wysokokalorycznych owoców takich jak banany i winogrona. Ilość owoców zjadanych w ciągu dnia powinna ilościowo odpowiadać dwóm średniej wielkości jabłkom.
• Picie napojów słodzonych – należy ograniczyć a najlepiej zrezygnować ze słodzenia napojów (nie stosować słodzików), pić wodę mineralną bez gazu bezsmakową. Pacjenci często zapominają, że większość sprzedawanych soków jest wysoko słodzona.
• Spożywanie tłustych wędlin i serów – w pierwszych 3 miesiącach należy spożywać szynkę gotowaną, a ograniczyć spożycie wędlin wędzonych, serów topionych i pleśniowych.
• Spożywanie ziemniaków i makaronów.
• Spożywanie nadmiernej ilość tłustego mleka (powyżej 500 ml dziennie).
• Brak planu, bezczynność – z naszego doświadczenia wynika, że 78% dzieci i młodzieży sięga po przekąski z powodu nudy – siedząc przed telewizorem czy komputerem. Należy wystrzegać się momentów bezczynności, planować aktywność fizyczną, w czasie głodu częściej pić wodę.

Kolejnym błędem jest brak konsultacji lekarskiej. Przykładowo, inne są zalecenia dietetyczne dla otyłych pacjentów z fenyloketonurią. Odchudzanie w tym przypadku bezwzględnie musi być prowadzone pod kontrolą lekarza i dietetyka. Przynajmniej przez 3 pierwsze miesiące u dzieci starszych wskazana jest raz – dwa razy w miesiącu kontrola stężenia fenyloalaniny we krwi. Ograniczenia nie mogą dotyczyć spożywania preparatu, który stanowi około 80% spożywanego białka. Każdy pacjent musi mieć dietę indywidualnie opracowaną. Proponuje się ograniczenie ilości produktów węglowodanowych i tłuszczowych, w zamian zaleca się większą ilość warzyw i owoców. Na przykład zamiana naleśnika z mąki niskobiałkowej na leczo z pomidorów, cebuli i kabaczka, wafli skrobiowych na jabłko pieczone, makaron z niskobiałkowej mąki na gotowany kalafior. Z owoców należy unikać bananów. Technika jedzenia oraz zalecenia wysiłku fizycznego są takie same jak dla osób otyłych, które nie chorują na fenyloketonurię.

SKUTECZNE I ZDROWE ODCHUDZANIE

Z punktu widzenia rodzica, opiekuna, nauczyciela, czy innych osób, które stykają się z otyłością wśród dzieci i młodzieży, ważne jest by nie bagatelizować problemu i kierować dzieci do lekarza. Skala problemu i ryzyko rozwoju chorób jako konsekwencji nieleczonej otyłości lub źle leczonej otyłości są bardzo wysokie, więc zmianę stylu życia należy wprowadzać jak najwcześniej. W wielu przypadkach tylko specjalistyczna, kompleksowa pomoc lekarza, psychologa i dietetyka przynosi długotrwałe rezultaty, korzystane dla fizycznego i psychicznego zdrowia pacjenta.

Leczenie otyłości – historia Bartka